Hoa giấy Thanh Tiên - Tinh hoa xứ Kinh kỳ

(Vận tải ô tô) - Xanh xanh, đỏ đỏ, vàng vàng/Cứ đến tháng Chạp cả làng làm hoa. Câu ca dao đó phần nào khắc họa lên nét đẹp văn hóa của một làng nghề làm hoa giấy nép mình bên dòng sông Hương đã tồn tại hơn 300 năm tuổi này.

Làng hoa giấy Thanh Tiên hơn 300 năm tuổi.

Làng làm hoa giấy Thanh Thiên (thuộc xã Phú Mậu, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế) nằm dọc theo bờ nam,  hạ lưu sông Hương đã xuất hiện cách đây hơn 300 năm. Trải qua biết bao thế kỷ, làng hoa giấy Thanh Tiên vẫn tiếp tục lưu giữ nét đẹp tâm linh trên bàn thờ gia tiên của mỗi gia đình xứ Kinh kỳ.

Vào những ngày đầu xuân, ngôi làng luôn tấp nập người mua kẻ bán.

Hàng năm cứ mỗi độ tết đến xuân về, chúng ta đều bắt gặp những chông hoa giấy rực rỡ sắc màu được bày bán ở chợ làng quê và các chợ nơi phố thị. Hoa giấy cũng khoe sắc, tô điểm thêm cho mùa xuân xứ Huế, trên bàn thờ ngày Tết luôn có một cây hoa giấy với nhiều màu sắc. Bên trong các ngôi nhà là những sắc màu hoa giấy với đầy đủ màu sắc tuyệt đẹp như muốn mời gọi người mua. Ở đây, ai cũng có thể trở thành nghệ nhân, nhưng mỗi năm họ chỉ làm nghệ nhân trong tháng Chạp mà thôi. Những bông hoa do họ làm ra lại tươi rói suốt năm, trải đủ bốn mùa xuân, hạ, thu, đông.

Theo ghi chép của lịch sử: làng hoa giấy Thanh Tiên ra đời gần 400 năm thời các chúa Nguyễn. Sau khi vua Gia Long thu giang sơn về một mối, nhân lễ Thượng tuần, nhà vua ban chiếu đề nghị mỗi một trấn đem về kinh thành một loài hoa quý. Trong triều đình có một vị quan người làng Thanh Tiên làm ở Bộ Lễ chức Tả Hữu Đồng Nghị, dâng lên nhà vua một loài hoa ngũ sắc với đầy ý nghĩa Tam Cương - Ngũ Thường: “Ba cành hoa ở giữa tượng trưng cho Trung - Hiếu - Nghĩa. Trong đó luôn có một chiếc hoa màu vàng hoặc đỏ được làm to nhất tượng trưng cho đấng minh quân, còn 5 bông hoa hai bên tượng trưng cho Nhân - Lễ - Nghĩa - Trí - Tín”. 

Từ đó mà nghề làm hoa giấy đã gắn với tín ngưỡng thờ cúng của người Huế, trước là dâng cúng thần linh, tổ tiên ông bà, sau là trang hoàng nhà cửa. Những bông hoa giấy rực rỡ sắc màu nơi thôn dã không còn “hương bảo” của làng Thanh Tiên nữa mà lan tỏa khắp phố thị, làng quê Huế mỗi dịp xuân về.

Nguyên liệu làm nên hoa giấy đều được lấy từ những nguyên liệu có sẵn, sau đó nhuộm màu ngũ sắc.

Để làm được cành hoa hoàn chỉnh, đòi hỏi người thợ phải chuẩn bị các công đoạn từ mấy tháng trước khi Huế vào mùa mưa. Họ chọn những cây tre tốt trong làng đem chẻ nhỏ, vót mỏng rồi phơi khô làm cuống hoa. Bí quyết làm hoa giấy tập trung ở khâu nhuộm màu, sao cho giấy giữ được màu sắc lâu bền. Người làm hoa không sử dụng hóa chất công nghiệp, mà dùng các nhựa cây và lá cây để chế tạo thuốc nhuộm theo kiểu gia truyền. Ngoài các loại hoa: lan, huệ, hồng, cúc, dã quì, tường vi… vốn chỉ phục vụ cho nhu cầu thờ tự, lễ nghi và chỉ được làm trong dịp Tết, làng Thanh Tiên còn làm thêm hoa sen giấy.

Vào các dịp lễ tế Nam Giao hằng năm, triều đình đều đặt dân làng Thanh Tiên làm hàng ngàn bông sen để trang hoàng trên đàn tế trong những ngày lễ. Nhưng rồi, vì nghề truyền thống  không đem lại giá trị kinh tế cao, dẫn đến nghệ thuật làm hoa giấy bị thất truyền trong thời gian dài. May thay, một số người con của làng là nghệ nhân Nguyễn Hóa và họa sĩ Thân Văn Huy đã cố công tìm hiểu, phục hồi bí quyết làm hoa sen giấy. Qua thành công của các kỳ Festival, những đóa sen đã vượt qua làng quê thanh bình để đến những chân trời mới, trở thành mặt hàng xuất khẩu nổi tiếng của cố đô.

Người dân Thanh Tiên đều tận dụng những nguyên liệu sẵn có ở vùng mình như cây lùng, cây tre để tạo nên những bông lùng, hoa tre và nhuộm màu ngũ sắc. Với óc tưởng tượng phong  phú và bàn tay khéo, nghệ thuật, người dân nơi đây đã mô phỏng các loại hoa có ở tự nhiên như hoa bìm bìm (loa kèn), hoa cúc đơn, hoa cúc kép, hoa mắm nêm, hoa tường vi, hoa quỳ và sau đó là hoa sen. Những bông hoa đều mang trong mình một vẻ đẹp riêng chẳng kém gì hoa thật.

Nghệ nhân Nguyễn Hóa (áo trắng) là người gắn bó nghề làm hoa giấy lâu đời nhất với 50 năm trong nghề.

Trao đổi với PV, nghệ nhân Nguyễn Hóa (60 tuổi) người có 50 năm gắn bó với nghề cho biết, kể từ đầu tháng 9 gia đình tôi đã bắt đầu chuẩn bị các vật liệu cần thiết để làm hoa giấy phục vụ vụ Tết. Năm nay, gia đình tôi làm 5.000 cặp hoa giấy với 3 lao động chính, thực hiện cho tới khoảng 25 Tết.

“Hiện nay, mỗi cặp hoa giấy có giá từ khoảng 9-10 ngàn đồng, trung bình một mùa vụ gia đình bác có thu nhập khoảng 40 triệu đồng. Số lượng nhiều nên đa số có người đế thu mua, thay vì phải đi bán.” nghệ nhân cho biết.

Nghề làm hoa giấy phải đòi hỏi sự khéo léo ở đôi tay.

Khi nói đến hoa giấy, hẳn người dân xứ Huế đều ngưỡng mộ trước sự tài hoa, khéo néo và nghệ thuật làm Hoa sen giấy của làng Hoa giấy Thanh Tiên, những màu sắc rực rỡ mà giản dị đó không chỉ làm đẹp thêm cho phong vị tâm linh, còn tô thêm nét độc đáo của văn hóa Huế. Một bó Hoa sen gồm hoa, lá, nụ đứng ở tầm xa khoảng vài mét mà người ta cứ ngỡ tưởng là bó hoa sen thật và Hoa sen giấy Thanh Tiên, biểu tượng đặc trưng của văn hóa Việt Nam đã sang châu Âu, châu Mĩ, châu Úc qua các lượt khách du lịch khi đến Huế.

Lê Ngọc/VTOTO